Projekt i wykonaniee: M. Papuga

Tak o gwarze pisze Jan Świętek:

"Brzozowianie i okoliczna ludność włościańska uważają się za Mazurów. Ale w mowie ich są pewne odchylenia od gwar mazurskich, stąd nie można jej bez zastrzeżeń uznać za gwarę mazurską. Mimo "mazurzenia" zachodzącego w zamianie cz, sz i ż na c, s i z, oraz zachowania á i częściowego ó ścieśnionych, co zresztą znominuje poniekąd i gwary góralskie (podhalańskie), charakterystyczne w gwarze brzozowskiej jest w większości przypadków przechodzenie pełnogłoski o na e tak, że otwarte o w mowie starych włościan rzadko się przejawia. Nawet nazwa wsi Brzozowej brzmi w ustach ustach starych: Brzezowa(...)
Ale jako niedialektolog i niegwaroznawca pozostawiam zawodowym gwaroznawcom konkretne orzeczenie, do jakich gwar należy mowa brzozowska."


A ałówka dwa słupy połączone w kształcie litery A

asenterunek pobór do wojska


B bakon tytoń

balia drewniana wanna

biczysko drewniana część buta

bijak krótszy kij przy cepach

borek wiertło

bormaszyna wiertarka ręczna

brus obrotowy kamień do ostrzenia noży

bujda plotka

bobka kowadełko do klepania kosy


C cap kozioł lub przenośnie głupiec

ceber drewniane naczynie z dwoma uczwytami, służące do mycia garnków

cep proste narzędzie do ręcznego młócenia zboża

chołpa (chałupa) drewniana chata kryta strzechą

cułka onuca, owijka na stopy

czeluście otwór pieca chlebowego

czepiec nakrycie głowy mężatek


D derka inaczej koc

psotnik

do prosta na przełaj

dożynki uroczystość na zakończeni żniw

drapaka miotła

droby kolędnicy noworoczni

drużba mężczyzna wchodzący w skład drużyny weselnej

drzazga mały, cienki odłamek drewna

dynarek zastępczy piec do palenia na otwartej przestrzeni

dzwono drewniana część koła przy żelaznym wozie od strony osi, w niej są szprychy

dwojaki dwa naczynia gliniane połączone ze sobą, służyły do wynoszenia jedzenia w pole

dzieża drewniane, okrągłe naczynie do rozczyniania i wyrabiania ciasta


F facyjot drewniane czoło dachu

flejtuch zaniedbany człowiek

furmanka wóz z końmi

fusyt ktoś wybredny


G gać gałązki jodłowe

gadzina inwentarz żywy, zwierzęta

gamiń niedomyślny człowiek

garniec naczynie i miara pojemności (1 garniec = 4kwarty) służył do mierzenia produktów


sypkich

garus kompot ze suszonych śliw

gawroszka mała chusteczka na głowę

godać mówić

droga wiejska, utwardzona

grąździel część pługa, drewniany dyszel

guzdrać się powoli wywiązywać się w obowiązków


H hajno tam

haka trzy żeby metalowe skierowane w dół, przymocowane do drewnianej rękojeści

hebel strug do drewna

hornosać się tłuc się

huncwot urwis


I icki baki, pejsy

ino tylko

iść na pole wyjść na zewnątrz domu

iść w pole iść do pracy na roli

izba część chłopskiego domu, pomieszczenie w nim


J jarmark forma handlu organizowana w ściśle określonych terminach

jojdać narzekać

jucha krew

jutka wierzchołek świerka, przyozdobiony i uczepiony u powały w czasie świąt Bożego


Narodzenia

juzyna podwieczorek


K górna krawędź dachu na budynkach gospodarczych zagrody

kalić się brudzić się

kamieniok garnek ceramiczny

kantara uzda

kantarek waga sprężynowa

kary jednokołowy pojazd do przewożenia trawy

słomiany element poszycia dachowego

kijanka drewniany przyrząd do prania bielizny w rzece

kimać drzemać

kłonica część wozu do podtrzymywania osłon

kłopoc zgarniacz obornika z wozu;

przychodniok, nieproszony gość weselny

kierat rodzaj prostego silnika napędowego, poruszanego siłą zwierząt lub ludzi

kociuba pogrzebacz

kolca część pługa

weselny placek

kołowrotek urządzenie do przędzenia wełny

brukiew

krzysić

kumora

kucka kopka zboża składająca się z 10 snopków

kuma kobieta zaproszona na chrzestną


L ladacy bezsilny

leja plotkarz

lewus mańkut, leworęczny

lyce lejce

luskopy drewniane nosidła na wiadra z wodą

luśnia podpora do drabin u wozu żelaznego

lytry drabiny u wozu


Ł ława kładka

łoberok kubrok, grubszy płaszcz lub kurtka

łan miara powierzchni


M mamuna w wierzeniach zły duch żeński mogący wyrządzić szkodę

maśniczka drewniane, wysokie naczynie do robienia masła

mendel rodzaj zakopienia zboża (15 snopków)

miarka jednostka pojemności

morga miara powierzchni ziemi (ok. 56 arów)

urządzenie zabierające snopki przy maszynie do młócenia, jak również to, które


zbiera zboże na przodzie kombajnu

muterka nakrętka na śrubę


N nakład lemiesz do pługa

nalepa wierzchnia część pieca kuchennego

niecka wydrążone z połowy pnia naczynie służące do zarabiania ciasta na kluski, zacierkę

nieuk człowiek zaniedbujący się w nauce

nudzić naprzykrzać się


O oblamówka deska okalająco okno, drzwi

oczepiny obrzęd weselny, zdjęcie z głowy panny młodej wianka, a założenie czepca

okowita wódka

osypisko styl do grabi

ośnik strug w postaci ostrza z dwoma uchwytami po bokach


P paciocha drewniana łżka średniej wielkości z okrągłą czarą, służyła do mieszania potraw

pamuła zupa ze suszonych śliwek

pasyjka krzyżyk z wizerunkiem Jezusa

pociosek urządzenie służące do wygarniania ognia z pieca chlebowego

podpłomyk placek z ciasta chlebowego pieczony przed włożeniem chleba do pieca

podskróbek upieczona reszta ciasta chlebowego, malutki chleb

podyma część wozu podtrzymująca dyszel

pojda kromka chleba

pogródka utwardzona ziemia, usypana wokół domu

pol drewno na opał

powrósło powróz upleciony ze słomy do wiązania snopów

półkłosek paka wozu pleciona z wikliny

półwózek bryczka

prawda wewnętrzne nakrycie na pniaku maśniczki

procka tara, przyrząd do prania ręcznego

soda oczyszczona

przetak sito zrobione z łyka drzewnego używane do przesiewania zboża

przyciorka snop słomy zmłóconej wstępnie cepem

putnia drewniane naczynie na mleko lub do pojenia koni


R rachwa zewnętrzna część koła wozu żelaznego

radło urządzenie do orki, rodzaj pługa

rąbek chustka trójkątna lub złożona w trójkąt

rozwora element drewniany łączący przód wozu z tyłem


S sadło tłuszcz

sąg stos drewna, ok. 4 m³

sąsiek część stodoły do przechowywania słomy lyb siana

sieczka pocięta słoma

sieczkarnia narzędzie do cięcia słomy

derwniana szyfla używana do czyszczenia ziarna z plew

sierp ręczne narzędzie żniwne, służące do ścinania zboża podczas żniw

skopek naczynie, do którego dojono mleko

spodniorka podstawa paki wozu

spyrka słonina

stępa nożne lub ręczne urządzenie do obtłukiwania ziaren zbóż i robienia kaszy

strzecha słomiane pokrycie dachu na budynkach

swary kłótnie

swat ojciec synowej lub zięcia lub funkcja na weselu

szarwach obowiązkowe prace na rzecz wsi


Ś śniadać jeść śniadanie

ślufanek rozkładana ława do spania, wypełeniona słomą

oczy

śrubstak imadło

śtychówka rodzaj młocarni


T tara urządzenie do prania

tragarz strugarz, belka nośna

tutok tutaj

trocki tasiemki do wiązania, np.: zapaski

trzoska mały odłamek drzewa


U ufnal gwóźdź do przybijania podków

ujma najlichsze ziarno

udry przekomarzanie się

uwrocie miejsce na końcu pola, gdzie się nawraca


W warzecha drewniana łyżka

wiano posag

wiecha bukiet kwiatów zatkany na paliku na zakończenie prac

wyjątka ostatnia skiba

wyreligać się wygramolić się


Z zagon kawałek pola

załgać się zajść po coś

zydel mebel służący do siedzenia przy pracy i podczas odpoczynku


Ż żarna urządzenie do ręcznego mielenia ziarna




Przyśpiewki ludowe- ulotne, zabawne - śpiewane były przez dorosłą młodzież głównie do tańca czy to na weselach, czy na zabawach. Oto niektóre z nich:

 

 

  1. Brzozowski gościniec
    powalony winem,
    brzozowskie dziewczęta
    pachną rozmarynem.

  2. Brzozowski gościniec
    powalony mazią,
    brzozowskie dziewczęta
    za chłopcami łażą.

  3. Leci wrona, leci
    upuściła łapy,
    wszystkie Brzozowianki,
    żeby tarapaty.

  4. Leci wrona, leci
    upuściła skrzydła,
    wszystkie Brzozowianki,
    żeby motowidła.
  1. Zagrajże mi, zagraj,
    mój skrzypeczku ładnie,
    jak ja i zaśpiewam,
    to ci czapka spadnie.

  2. Zagrajże mi, zagraj,
    jakeś dawniej grywał,
    jakeś na gościńcu
    kamyckami bawił.

  3. Dziwują się ludzie,
    dziwują, dziwują,
    za co Brzozowianie
    piją i tańcują.

  4. Dana moja dana
    nie chcą konie siana,
    wolałyby sieczkę,
    parobek dzieweczkę.

 

 

  1. Piję ci ja piję
    gorzołeckę czyjąś,
    swojej nie każę dać,
    bo mnie na nią nie stać.

  2. Gdzie się popodziały
    mego ojca dobra:
    piętnaście korpielów
    i ziemniaków torba.

  3. Wszyscy mi ją ganią,
    a ja jej nie ganię,
    bo mi naprawiła
    portki na kolanie.

  4. Pasłam na polu bydło,
    widziałam straszydło,
    siedziało na lipie,
    wytrzeszczało ślypie.
  1. Kościółek z descułek
    plebania z tarcic,
    przypatrz się dziewczyno,
    jaki ze mnie szlachcic.

  2. Dana moja dana,
    pod kopeczką siana,
    pod kopeczką owsa
    dziewczyna urosła.

  3. Urosła, urosła
    mamie na wygodę,
    żeby jej nosiła
    w koneweczkach wodę.

  4. Rosła by ja rosła,
    żeby nie ta rosa,
    rosa mnie przyciska,
    żebym była niska.

(Źródło: http://www.brzozowawies.republika.pl Opracowano: Przemyslaw Gotfryd)